Functionele kauwgom voor sporters

Repen, gelletjes, kokers… tegenwoordig komen sportvoeding en supplementen in alle soorten en maten. Het zal je dan ook niet verbazen dat zelfs kauwgom wordt ingezet om sportprestaties te verbeteren. Cafeïnekauwgom is hiervan een goed voorbeeld en daarnaast zijn er ook steeds meer andere “functionele kauwgoms” op de markt. Hoe werkt zo’n kauwgom en wat zijn de voor- en nadelen voor sporters, ten opzichte van sportvoeding die je meteen doorslikt?

Hoe het werkt

Het is al langer bekend dat bepaalde stoffen, waaronder medicijnen, kunnen worden opgenomen via het mondslijmvlies (Schanker, 1962; Beckett en Hossie, 1971). In plaats van dat het middel wordt doorgeslikt en obstakels in maag, darm en lever moet doorstaan, verplaatst het zich via het mondslijmvlies direct naar het bloed dat de speekselklieren aanvoert. Het gebruik van kauwgom voor medisch gebruik (denk aan aspirine- en nicotinekauwgom) inspireerde het Amerikaanse leger om eind jaren ’90 samen met een kauwgomfabrikant een cafeïnekauwgom te ontwikkelen. Cafeïne wordt door militairen namelijk vaak gebruikt om alert te blijven en kauwgom zou een snellere opname garanderen. Een wetenschappelijke studie bevestigde dat cafeïne via kauwgom inderdaad sneller werd opgenomen dan via een tablet, wat niet ten koste ging van de totale hoeveelheid opgenomen stof (Kamimori et al., 2002). Cafeïnekauwgom werd vervolgens ook toegepast in de sport en heeft in verschillende studies positieve effecten laten zien op duurprestaties op de fiets, en in enkele gevallen ook op sprintprestaties en vermogen (Zie Wickham en Spriet, 2018 voor een samenvatting). In bovenstaande studies werden doses gebruikt van 200-300 mg, wat overeen komt met 2-3 kopjes koffie (van 125 mL) of 3-4 espresso’s (van 50 mL) (Voedingscentrum, 2021).

Andere positieve effecten van kauwgom

Het gebruik van kauwgom heeft echter meer voordelen dan het snel toedienen van een stof; kauwen zou namelijk ook stress verlichten en een cognitieve functie hebben. Er zijn verschillende studies die inderdaad wijzen op een positief effect van (kauwgom) kauwen op alertheid, aanhoudende aandacht, stemming en stress (Hirano en Onozuka, 2015; Miquel et al., 2019). De aangetoonde effecten duurden meestal niet langer dan 30 minuten (Hirano en Onozuka, 2015). Bovendien varieerden de studies onderling in eigenschappen van de kauwgom (smaak en textuur) en “kauwprotocollen” (tijd tot test, kauwsnelheid en -intensiteit) (Miquel et al., 2019). Over de effecten waarmee kauwen tot een verbeterde cognitieve functie leidt, zijn wetenschappers het nog niet eens. Zo zou het o.a. kunnen komen door een verhoogde hartslag, toegenomen bloedstroom naar de hersenen en/of activatie van bepaalde hersengebieden (Scholey, 2004). In ieder geval zouden deze “psychogene” effecten ook gunstig zijn voor atleten, zo liet een enquête onder atleten zien (Agwubike, 2009). Een ander voordeel van het kauwen van (suiker)vrije kauwgom is een verhoogde productie van speeksel, wat beschermt tegen tanderosie (Buzalaf et al., 2012). Zo kunnen atleten mogelijk makkelijker een tandje bij zetten en lopen ze misschien minder snel op hun tandvlees – grapje, natuurlijk. In dat opzicht zou kauwgom, mits suikervrij, wel gunstiger zijn dan zoete gelletjes, maar je moet als sporters natuurlijk ook suikers binnen krijgen.

Nadelen van kauwgom

Het kauwen van kauwgom levert niet alleen maar voordelen op. Zo werkt de veelgebruikte zoetstof xylitol laxerend bij overmatig gebruik (Mäkinen, 2016). Dit kan erg vervelend zijn als je kauwgom tijdens inspanning gebruikt, zeker aangezien sommige sportkauwgoms juist worden geadverteerd met het voordeel dat je geen darmklachten krijgt, vanwege de orale opname van de voedingsstoffen. Een ander mogelijk nadeel van kauwgom is het ontstaan van kaakproblemen. Dat klinkt misschien overdreven, maar we kunnen ons voorstellen dat je in een belangrijk moment van een sportwedstrijd – waarop je bijvoorbeeld wel een shotje cafeïne kan gebruiken – je liever snel een gelletje wegslikt dan dat je op een gummetje kauwt. Je zou hem maar per ongeluk doorslikken!*

Andere smaken

Naast cafeïnekauwgom, zijn er voor atleten ook andere kauwgom op de markt. Zo bestaan er ook energiekauwgoms met taurine (wat je ook in energiedrank vindt) en vitaminekauwgom. De toegevoegde waarde van vitaminekauwgom begrijpen wij niet helemaal, omdat vitamines niet per se rap moeten worden opgenomen. Kauwgom is wellicht wel een leukere manier om makkelijk je dagelijkse aanbevolen hoeveelheid vitamines binnen te krijgen? Tot slot stuitten wij ook op een melatoninekauwgom, die het inslapen bevordert. Los van het feit of melatonine effectief is of niet, zetten wij persoonlijk vraagtekens bij de praktische toepassing hiervan, nu we weten dat je na het kauwen van kauwgom zeker nog 15-30 minuten in een alerte toestand raakt. En wanneer ga je de kauwgom dan weer uitspugen?

Samengevat

Al met al lijkt het erop dat de toepassing van kauwgom eigenlijk vooral een snellere opname garandeert. Daarom is het gebruik van bijvoorbeeld cafeïnekauwgom vooral handig als timing cruciaal is, bijvoorbeeld bij korte en/of hevige inspanningen, zoals het rijden van een tijdrit of een training waarvoor je je even wilt oppeppen. Het gebruik van cafeïnekauwgom is daarnaast ook praktischer dan het drinken van meerdere kopjes koffie, als een hoge dosis gewenst is, maar daarbij is kauwgom niet de enige oplossing (denk ook aan gels, capsules, etc.). In onze ogen is het daarentegen niet heel veilig om te moeten kauwen tijdens heftige inspanning, zeker gezien de kans op verslikkingsgevaar. Net als bij andere vormen van sportvoeding is het in ieder geval goed om tevoren te experimenteren met kauwgom, om de juiste dosis en timing te bepalen.

*Let op, het gaat hier slechts om een speeksulatie. Voor de genoemde, praktische nadelen konden wij geen wetenschappelijke onderbouwing vinden. Wel hebben wij zelf ervaring met inname van cafeïne in een wedstrijd(finale).

Meer lezen?

Raadpleeg de bovengenoemde artikelen – in volgorde van noemen:

• Schanker, LS (1962). Passage of drugs across body membranes. Rev. 14, 501–530 (1962). Artikel dat de opname van medicijnen in verschillende delen van het lichaam beschrijft.
• Beckett en Hossie (1971). Buccal absorption of drugs (1971) Handbook of Experimental Pharmacology, 28 (1971), pp. 25-46. Artikel dat de opname van medicijnen in het mondslijmvlies beschrijft.
• Kamimori et al. (2002). Kamimori GH, Karyekar CS, Otterstetter R, Cox DS, Balkin TJ, Belenky GL, Eddington ND. The rate of absorption and relative bioavailability of caffeine administered in chewing gum versus capsules to normal healthy volunteers. Int J Pharm. 2002 Mar 2;234(1-2):159-67. doi: 10.1016/s0378-5173(01)00958-9 Studie die de opname van cafeïne via kauwgom versus tabletten in gezonde vrijwilligers vergelijkt.
• Wickham en Spriet (2018). Administration of Caffeine in Alternate Forms. Sports Med. 2018 Mar;48(Suppl 1):79-91. doi: 10.1007/s40279-017-0848-2 Review artikel dat een overzicht geeft van de verschillende vormen waarin cafeïne wordt toegediend en het bestaande bewijs van het effect van elke vorm op sportprestaties.
• Hirano en Onozuka. Chewing and attention: a positive effect on sustained attention. Biomed Res Int. 2015;2015:367026. doi: 10.1155/2015/367026. Review artikel dat een overzicht geeft van alle studies die gedaan zijn naar het effect van kauwen op alertheid en aanhoudende aandacht.
• Miquel et al. (2019). Miquel S, Haddou MB, Day JEL. A systematic review and meta-analysis of the effects of mastication on sustained attention in healthy adults. Physiol Behav. 2019 Apr 1;202:101-115. doi: 10.1016/j.physbeh.2019.01.003. Review artikel dat een overzicht geeft van alle studies die gedaan zijn naar het effect van kauwen op alertheid en aandacht, inclusief een kwantitatieve analyse van het effect.
• Scholey (2004). Chewing gum and cognitive performance: a case of a functional food with function but no food? 2004 Oct;43(2):215-6. doi: 10.1016/j.appet.2004.07.004 Artikel waarin de onderliggende mechanismen van het effect van kauwen op hersenactiviteit wordt bediscussieerd.
• Agwubike (2009). Athletes` Use of Chewing-Gum as Psychogenic Aid in Sports Performance. Pakistan Journal of Nutrition, 8: 1898-1901. https://dx.doi.org/10.3923/pjn.2009.1898.1901 Studie naar de houding van atleten tegenover het gebruik van kauwgom als psychologisch middel om om te gaan met (stress) situaties bij sport.
• Buzalaf et al. (2012). Buzalaf MA, Hannas AR, Kato MT. Saliva and dental erosion. J Appl Oral Sci. 2012 Sep-Oct;20(5):493-502. doi: 10.1590/s1678-77572012000500001. Review artikel dat een overzicht geeft van studies naar het effect van speeksel op tanderosie.
• Mäkinen (2016). Gastrointestinal Disturbances Associated with the Consumption of Sugar Alcohols with Special Consideration of Xylitol: Scientific Review and Instructions for Dentists and Other Health-Care Professionals. Int J Dent. 2016;2016:5967907. doi: 10.1155/2016/5967907. Review artikel dat een overzicht geeft van studies naar de link tussen xylitol (en andere polyolen) en maag- en darmklachten.